Zoekt en gij zult vinden
In de jaren 90 werden wij al gewezen op oude USATC goederenwagens in de buurt van Purmerend. Op dat moment zagen wij geen kans om één van deze oude goederenwagen te redden. Naar mate de tijd vorderde werden wij ons bewust van het feit dat er wel degelijk waarde diende te worden gehecht aan het bewaren van ten minste 1 exemplaar van dit bijzondere wagentype.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde het Amerikaanse leger samen met de nationale spoorwegbedrijven en industrie spoorwegmaterieel dat ingezet kon gaan worden bij de bevrijding van Europa. Men had reeds voorzien dat bij een inval veel plaatselijk rollend materieel vernietigd zou zijn en men als bevrijders zelf moest voorzien in railtransport middelen. De wagen diende verder qua maatvoering niet te groot te zijn zodat hij overal zou kunnen rijden. Ook had men van te voren bepaald dat de wagens hoogstens vijf jaar hoefden te functioneren daar binnen die tijd de plaatselijke wagonindustrie wellicht weer zelf zou gaan produceren. Zodoende werd een zeer eenvoudig en licht geconstrueerde goederenwagen ontwikkeld. De wagens werden opgebouwd uit een stalen balkenframe en een opbouw had, bestaande uit geperste plaatstalen stijlen. De kopwand werd voorzien van grenen planken en de wanden en het dak werden gevormd door 20 platen plywood (multiplex) met de maatvoering 4 x 8 foot en 1 inch dik (1,22 x 2,44 cm). De wielen waren van het zogeheten volwiel type, dus zonder wielband, de levensduur zou toch maar beperkt zijn zodat van wisselen van banden na slijtage geen sprake zou hoeven zijn. Daarnaast moest de wagen als een plat pakket over de Atlantische oceaan verscheept kunnen worden om vele wagens in één keer mee te kunnen nemen in een vrachtschip. Zodoende werd een goederenwagen ontwikkeld volgens het “knock-down” principe. Knock-down staat in dit geval letterlijk voor “plat slaan”, of beter gezegd, ”zo klein mogelijk maken”. De complete (kop)wanden en daken waren in Amerika al als prefab elementen samengebouwd en konden zonder al te veel moeite later op het frame worden gemonteerd. In 1943 en 1944 werden zo vele tienduizenden wagens geproduceerd en verscheept naar Engeland en het Midden-oosten. Daar werden ze op grote assemblage terreinen samengebouwd, in een soort van lopende band procedure. De assemblage tijd van 1 boxcar duurde slechts 45 minuten. Vervolgens werden de wagens op grote rangeerterreinen opgeslagen tot D-Day. Na 6 juni 1944 werden de wagens in Frankrijk via de gebouwde Mulberry havens aan land gezet. In het kielzog van de oprukkende troepen van de geallieerden, gingen de boxcars mee door Europa.
Daar de wagens waren gebouwd voor een beperkte levensduur was de kans dat wij als Stichting 162 in 2012 nog een dergelijke wagen zou vinden zeer gering. In Nederland was de kans zondermeer gering en wat bekent was had geen onderstel meer want juist daar ging het ons om. Dit omdat wij in 2006 en 2008 al twee bovenbouw delen hadden verworven (zie onze CHAW goederenwagen pagina). Wel wisten wij van het bestaan af van enkele, al dan niet verbouwde, USATC wagens in Polen en Griekenland. Van Polen wisten we dat men een uitvoerverbod heeft op alles wat ouder dan 1945 is en Griekenland ligt niet bepaald naast de deur hetgeen een mogelijk transport alleen al zeer kostbaar zou maken.
Desondanks hebben wij via onze website maar ook steeds onder de mensen onze zoektocht naar een passend onderstel voortgezet door een ieder te vragen mee te zoeken. En dat bleek veel waard te zijn want drie maanden terug ontvingen wij via een bevriende relatie een mailtje met onmiskenbare beelden van een USATC wagen, ditmaal uit Duitsland. Hoe oud de beelden waren was niet helemaal duidelijk, evenals het adres niet. Maar met het bekende gezegd “Zoekt en gij zult vinden” zijn we internet opgedoken en via Google Earth /Satelliet gaan zoeken naar een sloperij in de buurt van Dortmund. Toen drie van onze vrijwilligers uitkwamen op dezelfde plek werd besloten niet langer te wachten en naar de plaats Iserlohn af te reizen. Bij aankomst herkenden we de plek direct van de foto’s, BINGO ! Omdat wij het nodige huiswerk hadden gedaan legden wij na kennismaking met de eigenaar hem een verhaal voor over onze stichting en enige beelden van de USATC bak die reeds bij ons aanwezig was. Hij gaf aan te weten dat de wagen al aardig oud was en meldde dat de wagen er reeds 30 jaar stond, zo niet langer. Zijn eigen bedrijf was gevestigd op het voormalige DB depot van Iserlohn, hetgeen zichtbaar was op het terrein, daar de rails die her en der nog zichtbaar was. Toen werd ook duidelijk dat deze USATC wagen mogelijk als depot wagen dienst had gedaan. Wij mochten de wagen onderzoeken op bruikbaarheid. En als snel werd duidelijk dat dit exact was wat wij nodig hadden. Eenmaal terug bij de eigenaar gaven we aan dat wij de wagen graag zouden willen hebben. Hij maakte kenbaar niet onwelwillend tegen een schenking aan te staan. Hij zou er even over nadenken. En met die woorden in gedachten namen wij afscheid, echter niet zonder hem een Edammer kaas aan te bieden uit dank voor de gastvrijheid. Op dat moment brak het ijs en meldde hij ; “Ach neem ook maar mee, als ik jullie daar een plezier mee doe. Wanneer kom je hem halen, morgen ?” Dat was iets te snel. Afgesproken werd alles in gang te zetten en op korte termijn met bergingsmaterieel terug te komen.
16 November jl was het zogezegd voor ons D-day. Na een zorgvuldige voorbereiding waarbij onze huistransporteur Winder en de kraanfirma Wiemann uit Dortmund betrokken waren togen wij in alle vroegte naar Duitsland om daar even voor 8:00 uur te arriveren. Na hernieuwde kennismaking met de eigenaar werd vrij snel door de ploeg aangevangen met de werkzaamheden. Ditmaal was er van te voren een strak werkschema opgesteld om er voor te zorgen dat wij tijdig gereed zouden zijn voor de komst van de kraan en dieplader. Deze werkzaamheden bestonden uit het vrijmaken van de wagen door verwijdering van de struiken aan één zijde van de wagen en het verwijderen van enige betonpalen. Ook diende de wagen aan de binnenzijde grondig schoongeveegd te worden omdat daar veel hooi in lag en dat mogelijk in de brand zou kunnen vliegen als het dak eraf zou worden geslepen.
Dankzij goed snoeigereedschap vlotte de werkzaamheden aan de buitenzijde gestaag. Met een uur was de wagen volledig zichtbaar. Wat ook zichtbaar werd was een telefoonkabel die redelijk strak langs de wagen hing. Die hadden wij bij het eerste bezoek blijkbaar over het hoofd gezien. Deze moest natuurlijk heel blijven en belemmerde daarmee wel enigszins de draaimogelijkheid van de wagen. Rond 9:00 uur werd ons meegebrachte dieselaggregaat gestart om spanning te leveren voor de grote slijptollen. Het dak zou door twee man in stukken geslepen gaan worden. Een lastige en gevaarlijke klus, niet in de minste plaats gezien de zware en sterke haakse slijpers die wij mee hadden genomen. De hardboard binnenzijde van het dak baarde ons anderzijds enige zorgen ondanks een paar meegebrachte brandblussers. Al gauw bleek dit boardplafond makkelijk en snel verwijderbaar te zijn. Het niet originele stalen tondak gaf zich echter niet gauw gewonnen. Het rustte namelijk ook nog op een aantal stalen binten. Ondanks het grondige slijpwerk diende de snijbrander er een aantal keren aan te pas te moeten komen om beetje bij beetje het dak in delen te verwijderen. Naast het feit dat het niet origineel was en het handig zou zijn om bij de schroothandelaar het achter te laten, was ook de totale hoogte voor het transport met het dak erop, te hoog. Dus kostte wat het kost moest het dak er af en wel voor 15:00 uur want dat was het tijdstip waarop de kraan en dieplader zouden verschijnen. In de loop der jaren was de wagen door zijn totaalgewicht van goed 10 ton een aantal centimeters de grond ingezakt. Het feit dat hij zo lang in de grond heeft gestaan brengt met zich mee dat het staal van de wielen aangetast zou kunnen zijn. Later moet bij onderzoek gaan blijken of dat het geval is. Om het transport mogelijk te maken diende de wagen ook ontdaan te worden van zijn assen. Daarom werden de sluitstukken onder de aspotten verwijderd. En hoe verbazingwekkend soepel ging dat bij de meeste bouten. Het geval wilde dat glijlagerolie vanuit de aspotten in de loop der jaren naar beneden was gesijpeld en de bouten en moeren vet had gehouden. Zonder al teveel moeite konden de sluitstukken hierdoor verwijderd worden. Ook diende de remblokken afgenomen te worden omdat die net lager uitstaken dan de schenen waarop de wagen voor het transport op zou komen te rusten. En ook hierbij bleek weer hoe mooi en simpel de wagen opgebouwd is. Met een enkele klap van de hamer kwamen de borgstrippen voor de remblokken vrij en konden ze verwijderd worden. Gezien de kenmerken waren deze remblokken van Amerikaanse origine. Maar de tijd vorderde met rasse schreden. Tegen 14:00 uur was het dak op twee delen na verwijderd en werd er snel onderbroken voor het nuttigen van een warme soep. De temperatuur op deze dag lag rond de 5 a 6 graden, een heel verschil met het eerste bezoek drie weken eerder toen de thermometer 23 graden aan wees. Maar de koude deerde de ploeg niet en keurig volgens planning was om 15:00 uur de klus geklaard en de wagen transport gereed. En ook de firma’s Wiemann en Winder waren op tijd. Het hijsen kon beginnen.
Wat je van een grote professionele kraanfirma als Wiemann niet verwacht is dat ze onkundig personeel hebben want ondanks aanwijzingen van ons hield de kraanmachinist vol op grote afstand van de wagen het geheel wel te kunnen gaan hijsen. Het probleem was dat de dieplader van de firma Winder niet naast de plek kon komen waar de wagen stond, een steil talud verhinderde dat. Daardoor was “de vlucht” zoals dat in vaktaal heet groot die door de kraan gemaakt moest worden. De USATC wagen was ook nog eens met één buffer vergroeid met een boom hetgeen een extra handicap vormde. Ook daar het de kraanmachinist weinig gevoel bij. Nadat de hijsbanden aangelegd waren werd er hijskracht uitgeoefend op de wagen. Bij een hijsvermogen van 9 ton stopte de kraanmachinist. De wagen was zwaar en zat vast aan zijn wielen enz enz… Onzin, hij stond gewoon te ver weg. Daarnaast stond hij met zijn kraan letterlijk in de weg voor het afvalcontainer bedrijf dat naast de schroothandel was gevestigd. Een vrachtwagen die daar moest zijn moest daardoor rechtsomkeerd maken onder het genot van enige krachttermen van de ietwat geirrteerde chauffeur. De kraanmachinist besloot toch maar wat dichter bij te gaan staan. Na het af- en optuigen van de kraan werd alles opnieuw aangelegd en begon de man met hijsen, echter niet dmv zijn hijsbekabeling maar mbv het omhoog of beter gezegd wegtrekken van de giek ! Dit betekende dat de hijskabels schuin ten opzichte van het middelpunt van de wagen kwamen te staan. Maar nog voordat wij hem konden stoppen schoot de USATC wagen al los van zijn wielen en los van de boom die de wagen in zijn greep hield. 7 Ton ijzer schoot, als door een katapult afschoten, de lucht in en begon als een enorme klokklepel vervaarlijk heen en weer te slingeren. De wagen stond zoals op de foto’s te zien is vlak naast de woning van de schroothandelaar. Wij zagen onze geest al dwalen, en de buffers en wagen in een klap de woning in verdwijnen, maar het geluk was met ons. Bij de slinger richting het huis raakte de vaart er uit en raakte de wagen de boom die er ook nog stond net niet. Het gevaar was geweken maar de ontzetting over zoveel onkunde was bij ons en de omstanders duidelijk waarneembaar. De telefoonkabel werd net niet geraakt en bleef dus heel, maar ook dat had niet veel gescheelt. Vervolgens tilde hij de wagen hoog richting de naastgelegen en in dienst zijnde spoorlijn, iets wat in Nederland nooit zou mogen. Maar daarmee was het verhaal nog niet af. De wagen moest nog op de dieplader worden geplaatst. Het teken van onze Winder man om de wagen rustig te laten zakken werd blijkbaar niet begrepen want met een klap kwam de USATC wagen op de laadvloer van de dieplader terecht. Wij waren verbaasd over zoveel onkunde, wat een verschil met het professionele team van de firma Winder uit Alkmaar.Toen we dachten alles gehad te hebben verschenen er een aantal expeditie vrachtwagens ten tonele die weer naast het afval containerbedrijf gevestigd was. Daar de dieplader niet naast de wagen kon komen moest hij op de smalle weg blijven staan die naar het expeditiebedrijf leidde. Nu deze geblokkeerd werd door de dieplader begonnen diverse chauffeurs een scheldkannonade tegen ons. De stremming duurde maar 15 minuten maar dat was blijkbaar te veel want nadat Winder de wagen achteruit was gezet en wij met drie man zijn richting op liepen volgde achter ons met flinke vaart een vrachtwagen. Door een intiutief gevoel bukten wij en miste de grote spiegel onze hoofden op een haar. Toen ik behoorlijk geschrokken de chauffeur aansprak en vroeg of hij ons dood wilde hebben zei hij al scheldend dat het hem allemaal niets kon schelen en hij het met alles en iedereen gehad had…..tja, triest. Maar hij was niet de enige met deze vreemde houding. Het hele bedrijf had er last van. De werkdruk was er blijkbaar erg hoog ! Na de wagen goed vastgezet te hebben en de bezem er nog eens grondig er doorheen gehaald te hebben vertrok tegen 18:00 uur de wagen naar Nederland. Missie geslaagd en alles keurig volgens het voorop gezette tijdsplan. Na een tussenstop om een grote Duitse schnitzel te nuttigen werden tegen 22:00 uur de thuishavens weer bereikt.
Omdat in 2006 RTV Noord-Holland betrokken was bij de berging van een bovenbouw van een USATC wagen leek het ons mooi om er een vervolg op te maken nu er ook een passend onderstel gevonden was. De redactie van RTVNH was het daar helemaal mee eens en maakte er zaterdagochtend een mooi cameraverslag ervan. Klik hier om naar de RTVNH pagina te gaan waar het filmisch verslag op terug te zien valt. De USATC wagen werd door de mannen van Winder met grote zorgvuldigheid en professie weer op zijn wielen gezet. Wat een verschil met de Duitse “collega’s”. De chef werkplaats van de SHM keurde onderwijl de maatvoering van de wielbanden en de astappen. Deze waren perfect in orde. De loopvlakken waren iets minder maar zijn volgens zeggen nog wel op te knappen. En toen was het bijzondere moment daar om de USATC wagen te koppelen aan onze Engelse WD diesellocomotief en hem weg te brengen naar een opstelspoor, een gedenkwaardig moment ! Toen de WD 33 / NS 162 zich in gang zette volgde de wagen probleemloos, sterker nog hij liep zelfs zeer soepel. U kunt zich voorstellen dat wij bijzonder blij zijn met deze unieke vondst. Op korte termijn zal er een restauratie bestek geschreven gaan worden en een subsidie aanvraag bij grote fondsen worden gedaan. Wij hopen de wagen reeds komend jaar te kunnen gaan restaureren. Voor het verhaal over de andere eerder gevonden USATC wagens verwijzen wij graag naar de pagina hier over. Klik hier om daar naar toe te gaan.
Foto’s van de vondst, het transport en de aflevering van de USATC wagen in Hoorn vindt u op onze speciale fotopagina. Klik hier om daar naar toe te gaan.
